Wat zijn de cijfers?

De patiëntveiligheidscultuur is in de periode van het VMS Veiligheidsprogramma op vrijwel alle fronten verbeterd. De patiëntveiligheidscultuur in Nederlandse ziekenhuizen bevindt zich anno 2012 in de bureaucratische cultuurfase. Er zijn echter wel verschillen tussen hoe functiegroepen, afdelingen en type ziekenhuizen de patiëntveiligheidscultuur ervaren.

 

Wat is onderzocht?

Er is onderzoek gedaan naar de patiëntveiligheidscultuur in Nederlandse ziekenhuizen. In de periode voorafgaand aan het VMS Veiligheidsprogramma (2005 t/m 2007) zijn data afgenomen en vergeleken met data die aan het eind van het programma zijn afgenomen (2012).
Om een beeld te krijgen van de patiëntveiligheidscultuur in ziekenhuizen is de COMPaZ vragenlijst afgenomen bij medewerkers in ziekenhuizen. COMPaZ staat voor: Cultuur Onderzoek onder Medewerkers over Patiëntveiligheid in Ziekenhuizen. De COMPaZ bevat 40 items die beantwoord kunnen worden met een 5-punts Likert schaal (1 = zeer mee oneens/nooit, t/m 5 = zeer mee eens/altijd). Deze items vormen samen 11 dimensies van patiëntveiligheidscultuur:

 

1. Samenwerking tussen afdelingen

2. Teamwork binnen de afdeling

3. Goede wisseling van diensten

4. Meldingsfrequentie

5. Niet-straffende reactie op fouten

6. Open communicatie

7. Feedback en leren van fouten

8. Verwachtingen en acties van leidinggevenden

9. Steun vanuit het management

10. Adequate personele bezetting

11. Algemene perceptie van patiëntveiligheid

 

Wat kan beter?

Cultuurverandering gebeurt in stappen. Het onderzoek laat zien dat de patiëntveiligheidscultuur in de periode van het VMS Veiligheidsprogramma is verbeterd. Die lijn moet worden voortgezet. Een kant en klaar recept voor iedereen om door te groeien is alleen niet te formuleren, omdat cultuur per definitie is verbonden aan de lokale situatie. Veiligheidscultuur kan immers per ziekenhuisafdeling verschillen.

 

Aanbevelingen voor ziekenhuizen

• Maak onderlinge verschillen in perceptie van patiëntveiligheidscultuur bespreekbaar. Dit kan concrete aangrijpingspunten voor ziekenhuisafdelingen opleveren.

• Het is belangrijk om afdelingsoverstijgend te werk te gaan, waardoor de samenwerking tussen afdelingen kan worden verbeterd en daarmee ook de patiëntveiligheidscultuur.

• Resultaten van succesvolle verbetertrajecten moeten teruggekoppeld worden aan de mensen op de werkvloer. Wanneer zij zien wat de veiligste manier van werken is, zullen zij deze manier van werken als algemene standaard gaan beschouwen.

• Het is belangrijk dat medewerkers onveilige situaties aan de kaak durven te stellen en dat zij weten dat hun informatie wordt gebruikt om verder te werken aan patiëntveiligheid. Dit betekent dat ook de medewerkers zich veilig moeten voelen.

• Cultuurverandering is mogelijk als het management op alle niveaus uitdraagt dat patiëntveiligheid prioriteit heeft.

 

Welke methodieken zijn er voor ziekenhuizen?

• Teamtrainingen gericht op niet-technische vaardigheden (communicatie, leiderschap en samenwerking) kunnen een positief effect hebben op de patiëntveiligheidscultuur

• Gestructureerde overdrachten kunnen ervoor zorgen dat dat belangrijke informatie niet verloren gaat, en dat iedereen op de hoogte is van alle informatie.

• Veiligheidsrondes, waarbij de Raad van Bestuur of het hoger- en middenmanagement in gesprek gaat met professionals in de directe patiëntenzorg. Zulke rondes hebben een positieve invloed op de patiëntveiligheidscultuur.

• Het opstellen van een gedragscode waaruit blijkt dat men waarde hecht aan veilig gedrag (bijvoorbeeld elkaar aanspreken, melden, handen wassen), kan helpen om uit te dragen dat patiëntveiligheid prioriteit heeft.

• Het zelf-evaluatie instrument IZEP (Instrument voor Zelfevaluatie Patiëntveiligheid). IZEP bevordert de dialoog over patiëntveiligheid en geeft direct aanknopingspunten om die te verbeteren.

 

Wat is de vergelijking met internationale literatuur?

In een eerdere studie naar patiëntveiligheidscultuur zijn de data van de periode voorafgaand aan het VMS Veiligheidsprogramma vergeleken met data uit de Verenigde Staten en Taiwan. Nederland scoort daar significant lager dan de andere twee landen op ‘Feedback en leren van fouten’, ‘Steun vanuit het management’, ‘Open communicatie’, ‘Meldingsfrequentie’, ‘Teamwork tussen afdelingen’ en een ‘Niet-straffende reactie op fouten’. Ook wat betreft de waardering van patiëntveiligheid scoort Nederland minder goed dan de andere twee landen. Verschillen kunnen op diverse manieren verklaard worden. Ten eerste is de manier waarop mensen vragenlijsten invullen cultuurafhankelijk. Ten tweede kan landelijke aandacht voor patiëntveiligheid van invloed zijn op de ervaren veiligheidscultuur. Zo is in de Verenigde Staten patiëntveiligheid in opmars door het nationale rapport ‘To Err is Human’ in 1999. In 2004 publiceert Willems het rapport ‘Hier werk je veilig of je werkt hier niet’. In Nederland wordt daarmee het begin van de patiëntveiligheidsbeweging ingeluid. Een tijdsbestek van vijf jaar, of zelfs meer, kan voor een cultuuromslag van belang zijn.

 

Referenties

• Kohn, L.T., Corrigan, J.M., Donaldson, M.S. To err is human: building a safer health system. Washinghton DC; Institute of Medicine, 1999.

• Noord, I. van, Zwijnenberg, N., Wagner, C. Patiëntveiligheidscultuur in Nederlandse Ziekenhuizen: een stap in de goede richting. Utrecht, Amsterdam; NIVEL, EMGO+ Instituut, 2013.

• Wagner, C., Smits, M., Sorra, J., Huang, C.C. Assessing patient safety culture in hospitals across countries. International Journal for Quality in Health Care, 25 (2013) 3, p. 213-221.

• Willems, R. Hier werk je veilig, of je werkt niet – Sneller Beter – De veiligheid in de zorg. Den Haag; Shell Nederland, 2004.